यदि हाम्रो अशान्तिको स्रोत आध्यात्मिक-खोज हो भने हामीले आफ्नो अन्तर्जगतमा खोज्नुपर्छ

डा. गोविन्दशरण उपाध्याय ।

शिवोऽहम् शिवोऽहम्
शिवको अर्थ हो शान्त | मलाई थाहा छ, मेरो मन होस् वा बुद्धि अशान्त छ | मैले अशान्तिलाई स्वागत गरेको छु किनभने अशान्तिबाट नै शान्तिको बारेमा थाहा पाएँ | हामीले अशान्तिको साक्षात्कार गरिरहेका हुन्छौं तर तेसको कारण थाहा पाएका हुँदैनन् | मन पोल्छ तर पोलाईको स्रोत थाहा हुँदैन | शान्तिको खोजमै मन अशान्त रहन्छ |

सबैमा अशान्तिको स्रोत एकै हुँदैन | केही स्रोत बाह्य हुन्छन् र केही स्रोत आफैभित्रका हुन्छन् | आधुनिक मनोविज्ञानले बाह्यस्रोतका अशान्तिलाई सम्बोधन गर्छ तर आफैभित्रबाट उत्पन्न हुने अशान्तिलाई सम्बोधन गर्दैन | यदि हाम्रो अशान्तिको स्रोत आध्यात्मिक-खोज हो भने हामीले आफ्नो अन्तर्जगतमा खोज्नुपर्छ |

मानसिक तथा बौद्धिक (Mental and Intellectual) प्रश्नहरूका कारणले सृजित अशान्तिको उत्तर वाहिर खोज्न भन्दा भित्र नै खोज्नुपर्छ | मानसिक अशान्तिको स्रोत बाह्य जगत (Outer phenomena) हुन सक्छ तर आध्यात्मको विकास बौद्धिक विश्लेषणपछि मात्र हुन्छ | तेसैले आध्यात्म-जगतबाट (Spiritual level) उत्पन्न भएका अशान्तिहरू आध्यात्मकै तहमा खोज्नुपर्छ |

शारीरिक आवश्यकताको तहबाट उत्पन्न अशान्ति शरीरकै तहबाट, प्राणको तहबाट उत्पन्न भएको अशान्ति प्राणकै तहमा, मनको तहबाट उत्पन्न अशान्ति मनको तहबाट, विज्ञान (बौद्धिक)तहबाट उत्पन्न बौद्धिकतहबाट समाधान गर्ने प्रयत्न गर्नुपर्छ | आनन्दमय जगतमा सबै अशान्तिहरूका स्रोतहरू समाप्त हुन्छन् |

आनन्दमयतहमा प्रवेश गर्ना साथ शरीरक, प्राणगत, मानसिक तथा बौद्धिकतहबाट उत्पन्न भएका अशान्तिका स्रोतहरू सधैंका लागि समाप्त हुन्छन् | शरीर, प्राण, मन र बुद्धिका रूपमा साधारण देखिने मान्छे आनन्दमय अवस्थामा उन्मत्त हुन्छ | अरूको नजरमा बुद्धुजस्तो देखिने, बुझिने भए पनि संसारका सबै अवस्थाहरू वारे पूर्ण जानकारी (Total Aware) भएर पनि उसको व्यबहार विन्दास देखिन्छ |

आध्यात्मिक अशान्तिको स्रोत जीवन-जगत र आत्माको सम्बन्ध विषयक समस्याको समधान र विश्वमा आफ्नो अस्तित्वको अर्थ जान्नेबाट उत्पन्न हुन्छ | मैले आफ्नो अस्तित्वको अर्थ प्रयोजन बुझेको पलदेखि ममा अनन्य शिवको अनुभूति भएको छ | म सामान्य भएको छु र संसारले उत्पन्न गरेका असंख्य विविधताहरू धेरैअंशमा तिरोहित भएका छन् | फलत: संसारका घटनाहरूले मेरो “म”मा कुनै प्रभाव पार्न सक्दैन | मेरो खुसीमा म सबैभन्दा सुखी छु | म शिव छु किनभने मैले शान्तिको स्रोत प्राप्त गरेको छु |

डा.उपाध्याय त्रिभुवन विश्वविद्यालय दर्शनशास्त्र विभागका प्राध्यापक हुन् ।