प्रश्न जातको हैन, हुनै सक्दैन

भीम उपाध्याय ।

भक्तपुरतिर पेशा अनुसार वा बस्ने पूर्ख्यौली ठाउँ अनुसार थर लेख्छन्, नेवार समुदायमा पनि त्यही हो। दक्षिण भारतमा बाजे, गाउँ, पिता र पुर्खौली थर अगाडी लेखेपछि अनि नाम लेख्छन्। इसाईहरूले पादरीले दिएको पहिलो नाम, पुर्खौली ठाउँ र परिवारको थर लेख्छन्- पहिलो, बीचको र अन्तिम भनेर नाम लेख्छन्। गुरुङ, राई, लिम्बू , मगरहरू पनि आफ्नो जातको नाम पछाडी पनि थप, उपथर थप्छन्।
नेपालका हिन्दूहरू राशी बमोजिम न्वारानको नाम, पारिवारिक जात थर र बीचमा भगवानको नाम वा अरू केही लेखेर पूरा नाम लेख्छन्। मुसलमानहरूको त झन् लामो पूरा नाम थर हुन सक्छ।

विश्वभरिनै किन त्यसो गर्दै आएको होलान्? किन कि सबैलाई आफ्नो पहिचान वा ओरिजिन प्यारो हुन्छ। पहिचान मेटिन कसैलाई स्विकार्य छैन दासबाहेक। दासले पनि पहिचान खोजेको हुन्छ।

नेपालमा आदिबासी थारूका १०० भन्दा बढी थर छन्, राई लिम्बूका पनि त्यस्तै हो। एकले हामी अलग हो है भन्दै गर्व गर्न उपथर लेख्ने चलन चलेको देखिन्छ। नेवार समुदायको पनि त्यस्तै हो। बाहुन क्षेत्रीको पनि त्यस्तै हुन्छ। मानिस विश्वभरि जात थरले नै चिनिन्छन्। नाम त बोलान मात्र हो त्यसले परिचय दिन्न थरले परिचय जनाईदिन्छ।

जातको पछि कोही लाग्ने कामै छैन। सबैले आफ्नो जातको गरिमा र सम्मान बढाउने तिर लाग्ने हो। सबै प्रकारका छुवाछुत र सामाजिक विभेद हटाउन लाग्ने हो, लाग्नुपर्छ। कसले कसलाई कुन स्तरको छुवाछुतको विभेद गरेको छ त्यो समाजपिच्छै फरक हुनसक्छ। समाधान पनि समाजपिच्छे फरक हुन्छ र हुनैपर्छ।

जातको जेनेरलाईजेशन अर्थहिन रणनीति वा दाउ मात्र हो । जातीय राजनीति वा धार्मिक राजनीति गरेर तिनै पिछडिएका वा दलित जातलाई दास बनाईराख्ने सुविचारित प्रपन्च मात्र हो।

जातीय मुक्तिका नाममा सत्तामा पुगेका नेताहरू सबैजसो बाहुन क्षत्री नै हुनु, जातको बिरोध गर्न नाममा पास्चर बनेका सबै जसो बाहुनैबाहुन देखेपछि पनि ऑखा खुल्दैन? ताप्केबाट उम्केको भुंग्रोमा जाकिन हो र? सामाजिक छुवाछुत वा विभेदबाट मुक्तिका लागि जसको सहयोग र सहकार्य अपरिहार्य हुन्छ उसलाई शत्रू मानेर कतै पुगिन्छ र? के काशी जान कालापानी तिर कुद्ने हो?

जात भनेको मानिसको पारिवारिक पुस्तागत पहिचान र उसको पारिवारिक जरा हो। उसको गोत्र हो। गोत्र भनेको जेनेटिक्स र जिन हो। मानिसको नाक र आंखामा नै जात टास्सिएको हुन्छ। परदादा, परमहापिताको नाक र ऑखा आएर खनातिको नाकमा टास्सिएको हुन्छ। मानवशास्त्र वा एन्थ्रपोलजीको कपुरी क थाहा नभएकाहरूको मनचिन्ते बर्बराहट हो, जातका विरूद्ध बक्नु।

मानिसले पहिचान खोज्छ, त्यो कसैले त्याग्दैन। कुनै एक जेनरेशनले बेवास्था गरे अर्को जेनेरेशनले झन् खोज्छ। जात माटो हो, मानिसको जन्म माटोबाट भएको छ र उ माटोमा गएर बिलिन हुन्छ। यसबीचमा माटोमा उब्जिएको खान्छ। माटोको शारीरिक रूप नै जात हो। एक वर्गबाट वा चिजबाट अर्को फरक देखिने भनेको जात नै हो। त्यस्तो पनि कुनै समस्या हुनसक्छ?

समाजमा कुरिति जन्माउने अनि दोष मानिसको पहिचान वा जातलाई दिन खोज्नेहरू समाज नम्बर १ भडुवॉ हुन्।जातको प्रश्नै होईन, छदैछैन। पिछडिएको ग्रामीण समाजमा विद्यमान छुवाछुत सामाजिक विभेदको मुद्दालाई हो समाधान गर्ने, त्यसमा नलागेसम्म चाँडै विभेद हट्दैन, तर त्यसको सही पद्दति र प्रणाली डिजायन गरिनुपर्छ। । कसैले जातको मान, आफ्नो धर्म वा थर फेर्दैमा जातबाट मुक्ति पाईदैन। नाक उही हुन्छ, ऑखा उही हुन्छ, चिउडो ऑखी भौँ उही हुन्छ, अनुहारको हड्डी उही हुन्छ। त्यसबाटै कसैको पनि जात प्रष्ट चिनिन्छ। धर्म फेर्नु वा जात फेर्नु भनेको लुगा फेरेको हो, पहिचान हैन। म कसैलाई देख्नासाथ उसको जात के हो भन्न सक्छु। यो कसरी संभव भयो? किनभने जात जिनको निरन्तरता हो, वंशाणू हो। यसबाट मुक्ति छैन, न कोही मुक्त हुन चाहेको हुन्छ। मरेपछि पनि मुक्ति हुदैन।

विभेद र कुरिति विश्वका सबै समाजमा छन्। केही समाजमा छुवाछुट छ, केही समाजमा बाहिरिया मान्छे कसैसंग पनि नछुने परम्परा छ। आदिबासीहरू अलग्गै बस्छन् । कति समाजमा अरू कसैले छोएको र पकाएको खॉदैनन्। कसैले जबरजस्ति गर्न मिल्दैन।
प्रश्न जातको हुदैहैन, विभेदको हो। विभेद पो हटाउने तिर लाग्नुपर्छ। जात कसरी हट्छ? टाउको काटेर मान्छे जिवित रहन्छ?
जात मान्छेको नाक हो । नाकको ईज्जत बढाउने काम आफै गर्ने हो । नाक काटेर नाकको ईज्जत बढ्छ? जातको परिभाषा के हो बुझ्ने औकात छैन, कोही कोही जात जात भनेर सडकमा बेकारमा कुर्लिएका छन्।

कहॉ दुनियामा जात छैन? कसैले भनिदेओस्। जात नभएको समाज हुदैन, समाज भनेको ४ वर्ण वा पेशा समूह हो। यही हो सनातनी हिन्दू अर्थब्यवस्था र सामाजिक सुव्यवस्थाको सनातनी सूत्र।

जात भनेको नाक हो, नाक कसैले काट्दैन। कान खोलेर सुनुन्, ऑखा फट्याएर हेरून्। अहिले त हुँदाहुँदा इसाईमा पनि माथिल्लो र तल्लो जात सुरू भएछ। भारतमा दलित इसाई सम्मेलन नै गरेछन्। नेपालबाट पनि निम्तालू दलित इसाईहरू गएछन्। अब ब्राह्मण, क्षेत्रीय, वैश्य ईसाईको सम्मेलन पनि हुनेछ। केही समय पछि तमुवान इसाई, लिम्बूवान ईसाई, मगरात इसाइ, ताम्सालिङ इसाइ, नेवा इसाइ, थारू इसाई, खसान इसाई आदि हुने निश्चित छ।

अहिले त झन् नयॉ झारफुक र अन्धविश्वासहरूको लम्काहरू पनि बढ्दै गएको देखिन्छ। एक अन्धविश्वास र कुरितिबाट अर्कोमा पदार्पण हुदैछ।  तावाबाट उम्केर भुंग्रोमा बस्ने रहर!