उपेक्षा गरिएको सत्य : गाउँले बुढ्यौली 

शहरमा जन्मेका हुर्केकाहरुका लागि गाउँ रमाइलो “ठाउँ” हुनसक्छ तर गाउँको परिवेशमा हुर्केकाहरूले गाउँका व्याबहारिक समस्याहरूसंग पौठेजोरी खेल्नपर्छ | घरमा भित्रिने चामलका हरेक दानामा कठोर शारीरिक श्रम लुकेको हुन्छ भने दूधघीउको हरेक वूँदमा तेस्तै शारीरिक श्रम लुकेको हुन्छ | शरीरमा बल हुँदासम्म हरेक काम गर्न सकिन्छ तर ताकत नहुँदा साथ भोकै मर्ने अवस्था उपस्थित हुन्छ | तेसैले गाउँले बृद्धवृद्धाका सामु समस्याहरूका पहाड हुन्छन् |

हातमा पैसो हुँदैन र पैसो हुँदा पनि किन्ने ठाउँ हुँदैन | अझै स्वाथ्यसमस्या आयो भने त मर्नु मात्र विकल्प रहन्छ | एसको तुलनामा शहरिया र हुँदाखाँदा बृद्धवृद्धाहरू अलि सुरक्षित ठहरिन्छन् | शहरिया बृद्धवृद्धाहरूसंग टेलिभिजन, फोन, कितावजस्ता घरभित्रका मनोरंजन हुन्छन् र भिडियो कालका माध्यमबाट क्षणिक रूपमा भए पनि एक्लोपन मेटाउने सुविधा छ तर गाउँमा यी सुविधा हुँदैनन् र भए पनि बृद्धवृद्धाले प्रयोग गर्न जान्दैनन् | अन्तत: एकलपनको कठोर मानसिक तथा शारीरिक समस्यासंग जुध्नुपर्छ | उनीहरूसंग जिउँदो हुँदासम्म शारीरिक श्रमको विकल्प हुँदैन | औषधि-उपचार र विश्राम भन्ने कुरा त निकै विलासी ठहरिन्छ |

सरकार होस् वा सामाजिक संस्थाहरू धेरैजसो शहरिया बृद्धवृद्धको समस्याहरू न्यूनीकरणतिर केन्द्रीत छन् | खासगरी शहरियाहरू (हुनेखानेले) सुविधासम्पन्न वृद्धाश्रम वारे वहस गर्न थालेका छन् | दुर्भाग्यवस, नेपाली जनताको अभिभावक मानिने सरकार पनि पश्चिमाशैलीला “ओल्ड-हाउस”को वहसमा सामेल भएको छ | सामूहिक परिवारमा अव्यस्त र आफ्ना छोराछोरी आफन्तको न्यानो छहारीमा “मर्न” रहर गर्ने अभिभावकहरूलाई जवर्जस्ती “ओल्ड-हाउस” नामको जेलखाना कोच्ने षड्यन्त्र हुँदैछ | वास्तविकता के हो भने – गाउँका दोस्रो पुस्ता पनि एस्ता “ओल्ड-हाउस”मा आफ्ना अभिभावकहरूलाई पठाउन तयार छैन |

नेपाली संस्कृति र परिवारको जग सामूहिक-पारिवारिक प्रणालीमा खडा भएको छ | पश्चिमाहरूको नक्कल गर्दै ओल्डएज हाउसको पक्षमा वहस गर्ने बृद्धवृद्धाहरू, आफ्ना बूढा अभिभावकलाई ओल्डएज हाउसमा पठाएर पैसा तिर्न आतुर सन्तानहरू र ओल्डएज हाउसको पक्षमा वहस गर्ने सरकारी पक्षकारहरू सबै नेपाली सामाजिक तथा सांस्कृतिक मूल्यका शत्रु हुन् | विदेशीशैलीको नक्कल गरेर आफ्नो दायित्वबाट उन्मुक्ति चाहने केही “प्रगतिशील”हरूको विचारलाई नेपाली समाजले प्रतिनिधित्व गर्दैन |

शहरिया होस् वा गाउँले हरेक बृद्धवृद्धाहरूलाई आफ्नै परिवारको काखमा मर्ने प्राकृतिक अधिकार छ र तेस्तो अधिकारको सुरक्षा गर्ने काम सरकार तथा स्थानीय सरकारहरूको हो | तेसमा पनि गाउँले परिवेशमा आफ्नो जीवनको अन्तिम अवस्थामा उभिएका अभिभावकहरूले आफ्नो परिवारको काखमा मर्ने व्यबस्था सरकारले नै गर्नुपर्छ | आर्थिकस्तर नराम्रो भएका परिवारलाई आफ्ना अभिभावकहरूको हेरविचार गर्न सरकारले वरू घरमै आर्थिक, स्वस्थ्यागत सहयोगहरू गर्नुपर्छ |

वैदेशिक रोजगार र आधुनिक शिक्षाका कारण टुक्रिदै गरेको परिवारलाई प्रत्यक्ष रूपमा सरकारले जोगाउन सक्दैन तर सन्तानहरूलाई आफ्ना बृद्धभएका आमावुवाहरूको हेरविचार गर्न मदत गर्न सक्छ | खासगरी गाउँले बृद्धवृद्धाहरूको हकमा उनीहरूको बुढ्यौलीलाई सहज र सरल बनाउँन तिनका युवापुस्तालाई स्थानीयतहमै खेतीपाती वा अन्य आयआर्जनको कामका लागि आर्थिक सहयोग गर्नुपर्छ | गाउँ कै चौपारी, मन्दिर, पाटी, वा हेल्थ-पोष्टमा बृद्धवृद्धाहरूका लागि मनोरंजनको व्यबस्था गर्न सकिन्छ | मन्दिरमा सत्संग गर्ने/गराउने, हेल्थपोस्टमा हेल्थ-सम्वन्धि भिडीयो र मनोसामाजिक सहयोगी वार्ता वा परामर्श दिने र महिनाको एक पटक भए पनि परिवारमै पुगेर खोजखवर लिने प्रणाली विकास गर्न सकिन्छ |

परम्परागत गाउँले परिवारमा हुर्केका सन्तानहरूको मन पश्चिमाको झैं स्वार्थी भैसकेको छ भन्ने कुरामा मलाई पटक्कै विश्वास लाग्दैन | वदलिँदो परिवेशमा सन्तानहरूका लागि सजिलो छैन तथापि गाउँमै शहरमा पाइने सुविधाहरूको केवल २०% सुविधा प्राप्त हुने ग्यारेन्टी हुन्छ भने नेपाली युवायुवततिहरू आफ्ना अभिभावकहरूको उत्तरदायित्व लिएर वस्न सहज रूपमा तयार हुनेछन् | एस्तो वातावरण तयार गर्न सर्वप्रथम पश्चिमा मोडेलको “ओल्डएज होम” सबै वहसहरूमा रोक लगाएर पारिवारिक घरपरिवारको परम्परागत प्रणालीलाई प्रोमोट गर्नुपर्छ | धेरैलाई मेरो यो सुझाव परम्परावादी लाग्ला तर नेपाली सामाजिक र सांस्कृतिक मूल्यभित्र “सामूहिक परिवार” मोडेल नै फाप्छ | न्यूक्लियर फेमिलिको पाश्चात्य रोगलाई समयमैं नियन्त्रण गरेको राम्रो |

रोग र बुढ्यौली मान्छेले भोग्नै पर्ने तर कत्ति पनि नरुचाइने अवस्था हुन् | बुढ्यौलीलाई उपयोग गर्न सके उनीहरूका अमूल्य अनुभवहरू सहजरूपमा पुस्तान्तरण हुन्छन् | बुझ्न नसके “खुर्पाको बीड़” ठहरिन्छ | कोरोनाको महासंकटले परिवारहरूलाई एकठाउँमा आउँन वा एकआपसमा संवाद गर्न बाध्य पारेको छ | एकान्तमा वस्दा एकैछिन बूढा भएका आफ्ना अभिभावकको वारेमा सोचौं, उनीहरूले तपाईंलाई हुर्काउन र मान्छे मान्छे बनाउँन गरेको त्याग र सङ्घर्षको मनन गरौँ | सङ्कल्प गरौँ, आफ्ना बूढा अभिभावकहरूको देखरेख घरमै गरिने छ र आफ्नो बुढ्यौली पनि आफ्नै छोराछोरीको काखमा वित्ने छ | खासगरी गाउँका बृद्धवृद्धाहरूप्रति हाम्रो कर्तव्य अझैं गहन र व्याबहारिक हुन आवश्यक छ | कुनै पनि गाउँले बृद्धवृद्धाहरूले आफ्ना सन्तानहरूको माया-ममताबाट टाढारहन नपरोस् भन्ने सङ्कल्प गरौँ |

अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः। चत्वारि तस्य वर्धन्ते आयुर्विद्या यशो बलम् || अर्थात् “जसले दैनिक रूपमा बृद्धवृद्धाहरूको सेवा गर्छ तेसले आयु, यश:, विद्या तथा वल प्राप्त गर्छ” भन्ने नीति कथनलाई सबैले आफ्नो घरमा देख्ने गरी राखौं, आफुले बुझौं र आफ्ना सन्तानहरूलाई पनि बुझाएर मनन गर्न आग्रह गरौँ |