श्रीपशुपतिक्षेत्रको कोटीहोमबारे

डा. गोविन्दशरण उपाध्याय ।

१. श्रीपशुपतिक्षेत्रमा कोटीहोम, श्रीमद्भागवत लगायतका प्रवचनहरू, रूद्राभिषेकआदि धार्मिक कृत्यहरूको भव्यताकासाथ आयोजना गरिएको छ । यसले शिवपार्वतीको उपासनामा समर्पित श्रावण महिनामा पाशुपतक्षेत्रप्रति भक्तजजनहरूको अभिरुचि बढेको छ । भक्तजनहरूले आफ्नो समय र अनुकुलताअनुसार पशुपतिनाथको दर्शन र प्रवचन/हवन/अभिषेकको लाभ प्राप्त गरिरहेका छन् । यो लेखमा प्रकट गरिएका मेरा निजी विचार हुन् तर देशविदेशबाट धेरैअनुरोध आएपछि प्रकट गरेको हुँ ।

२. निष्क्रिय रहनेहरूको कुनै आलोचना वा सम्मान हुँदैन । जसले कर्म गर्छ, आलोचना र प्रसंशा उसैको हुन्छ । आयोजक संस्थाहरूले/व्यक्तिहरूले जसरी खटेर भव्यताका साथमा यज्ञकार्यहरू सम्पादन गरिरहेका छन्, त्यो आफैमा प्रसंशायोग्य छ । यसबाट धेरैले वैदिक संस्कृतिको महत्व जान्ने/बुझ्ने र रमाउने मौका प्राप्त गरेका छन् ।

३. कुनै पनि वैदिक धार्मिक क्रिया शास्त्रका अधिनमा रहेर गर्नु र गराउनु पर्छ – यो परमसत्य हो । साथै के पनि सत्य हो भने कलियुगमा शास्त्रीय नियमहरूको अक्षरसः पालन गर्नेहरू निकै न्यून हुन्छन् । शास्त्रीय दृष्टिकोणले यज्ञको आयोजनाका विषयमा केही त्रुटी भएका छन् । एकपटक कार्यक्रम संचालनमा आइसकेपछि कार्यक्रमको आलोचना गरेर समस्याको समाधान हुँदैन । बरू, धर्मशास्त्रका विज्ञहरूले यज्ञआरम्भ गर्दा भएका त्रुटीहरू यज्ञान्तमा कुन् र कस्तो प्रायश्चित्त गरेर सुधार्न सकिन्छ, आयोजकहरूलाई जानकारी दिनुपर्छ । नत्र “शिवार्पण“ सबै त्रुटीहरूको अन्तिम र सर्वस्वीकार्य विकल्प हो ।

४. नेपालका ख्यातिप्राप्त सन्त कमलनयनाचार्य की शिष्या र उहाँकै गुरुकुलमा अध्ययन गरेकी कथाबचिका प्रतिभा देवीको प्रतिभा उत्साहजनक छ । (स्मरण रहोस् श्रीरामानुज सम्प्रदायको आचार्यका रूपमा स्वामी कमलनयन आचार्यले आफ्नो गुरुकुलबाट सर्वप्रथम महिला भागवत वाचिका उत्पादन गर्नुभएको हो, सायद रामानुज सम्प्रदायका लागि यो क्रान्तिकारी बाटो हो) उहाँको उपस्थितिले धेरैको कार्यक्रममा उपस्थिति बढाएको छ । उहाँले भारतबाट ल्याएका बोडीगार्डहरू दम्भका प्रतिक हुन् । कुनै पनि भारतीय कथाकारले यस्तो दम्भ प्रदर्शन गरेको पाइन्न । नेपाल उनको आफ्नो घर हो । उनी एकदम सरल छिन्, व्यावहारिक उपदेशक छन् तर बडीगार्डले उनको सरलतामा प्रश्न उठाएको छ ।

५. आयोजकहरूले पैसा उठाए, ठगे भन्नेजस्ता विषय पनि सामाजिक सञ्जालमा उठेका छन् । कुनै पनि आयोजनाको लागि पैसा चाहिन्छ । पशुपतिक्षेत्रमा जानेहरूले देख्न र बुझ्न सक्छन् कि आयोजकहरूले आयोजनास्थलको निर्माण र व्यवस्थापनमा धेरै खर्च गरेका छन् । यदि इच्छुक भक्तजनहरूले स्वेच्छाले यज्ञको स्वामित्व ग्रहण गर्दै ‘दान’ दिइरहेका छन् भने किन कसैले टाउको दुखाउनु ? दानदातव्यको रकम आयोजनाको खर्च काटेर मात्र आयोजनक–संस्थाहरूले उपयोग गर्न पाउने हो । त्यसमा पनि एउटा सरकारी निकायमा विधिवत् दर्ता भएको सामाजिक संस्थाले लेखापरिक्षण गराउनु पर्ने बाध्यकारी नियम छ ।

६. वैदिक सनातन धर्मभित्र स्मार्त, शाक्त, वैष्णव, शैवआदि उपासना पद्धति र इष्टहरू छन् । शास्त्रहरूले सम्प्रदायको नाम नतोके पनि वैष्णवहरूको उपासना पद्धतिलाई स्वीकार गरेका छन् । वैदिक सनातन धर्मका विद्वानहरूले सकारात्मक तरिकाले सनातनीहरू विच समन्वय, सहृदयता तथा सामन्जस्य स्थापित गर्ने र सहकार्य गर्न अभिप्रेरित गर्ने मार्गदर्शन गर्नुपर्छ । विद्वानहरू नै असहिष्णु हुँदा समाज दिग्भ्रमित हुन्छ । त्यसैले वरिष्ठ विद्वानहरूले आयोजकको गल्ती नै इङ्गित गर्नु पर्ने पनि सामाजिक सञ्जालमा होइन, व्यक्तिगत रूपमा मार्गदर्शन गर्नुपर्छ । कलियुगमा ‘कलाकार’को सुनिने हुँदा गल्तिरहित कोही हुँदैन ।

७. देश धर्मपरिवर्तनकारी शक्ति र राजनैतिक रूपमा धर्मनिरपेक्षता लादेर देशका मौलिक धर्म, संस्कृति, परम्परा तथा प्रतिमानहरूलाई नष्ट गर्नेहरूको जगजगी छ । यस्तो अवस्था बुझ्दाबुझ्दै पनि सनातन धर्मको एउटा आयोजनाको आलोचना गरिनु उचित होइन । आयोजकहरूले पनि आलोचनातिर ध्यान दिएर दुःखी हुनु जरुरी छैन । एउटा कुरा, सकिन्छ भने जसले नेपालको सांस्कृतिक तथा धार्मिक गौरव नष्ट गर्न सदनदेखि सडकसम्म भूमिका खेलेका छन्, तिनलाई बोलाएर, अतिथी बनाएर यज्ञको अपमान नगरेको धेरै राम्रो । हुन र हाम्रो राजनैतिक नेतृत्व दुई जिब्रे छ ।

८. अन्त्यमा, एउटा तीतोसत्य पनि बोल्नुपर्छ : आजभोलि आयोजन हुने अधिकांश वैदिक यज्ञ/कथाआदि वैदिक कम र महाफिली (मनोरञ्जनमा बढी केन्द्रित) बढी हुन्छन् र श्रोता र दर्शकहरूले पनि यस्तै रूचाउँछन् । व्यासपीठको मर्यादाको त कुरा नै नगरेको वेश तर पाशुपत क्षेत्रमा कोटीहोमको कार्यक्रमले सनातनीहरूका बीचमा राम्रो संदेश गएको छ । काम गर्नेको आलोचना हुन्छ र काम गर्नेले त्रुटी पनि गर्छ । कार्यक्रमको सम्मान गरौँ । श्रीपशुपतिनाथ र जगज्जननी महादेवी पर्वतपुत्री पार्वतीले हामी सबै सनातनी हिन्दूमा आत्मशक्ति, आत्मगौरवको आशिर्वाद प्रदान गरूँन् ।
स्वस्त्यस्तु