लोप भइरहेको आँगनमै औषधि

हजुरआमा रुघाखोकी लाग्दा बेसारपानीमा तुलसीका पात उमालेर ख्वाउनुहुन्थ्यो। अहिलेसम्म मलाई पनि यही बानी लागेको छ। रुघाखोकी त्यसरी निको हुन्छ भनेर जान्दाजान्दै पनि अरूलाई औषधिका रूपमा सिफारिश गर्न मलाई लाज लाग्थ्यो। तर, जब विश्व स्वास्थ्य संगठनले नै वनस्पतिको औषधीय गुणबारे बताउन थाल्यो, अनि भने मलाई पनि भएका ज्ञान बाँड्ने आँट पलाएको छ।

मेरो बिहान तुलसीको दुई पत्ता चपाएर शुरू हुन्छ। घरमा घाँटी दुख्यो, रुघा लाग्यो भने तुलसी नै पहिलो औषधि बन्ने गरेको छ। म यात्रामा निस्कँदा तुलसीको सुकाएको पत्ता बोक्न बिर्सन्न।

हिजोआज बजारमा तुलसीको चिया देख्छु। घरको तुलसीको बोट वास्ता नगर्नेहरूले पनि तुलसीको चिया चाहिं किन्दा रहेछन्। यसले तुलसीको व्यापारीकरण भएको देखाउँछ। व्यापारीकरणले प्रयोगसँगै मूल्य पनि बढाउँछ। विस्तारै मानिसले तुलसीको उपादेयता बुझन थालेका छन्।

तुलसी जस्तै करी पत्ता अर्थात् मीठो नीम श्रीलंका र दक्षिण भारतीय खानामा अत्यावश्यक मानिन्छ। साम्बर बनाउँदा करी पत्ताले खानामा स्वाद मात्र होइन पौष्टिक तत्व पनि थप्छ। करी पत्ता हाम्रै तराईमा पनि जताततै पाइन्छ, तर स्थानीय समुदायले त्यसको फाइदाबारे खासै थाहा पाएका छैनन्। करी पत्ताको प्रयोगले भिटामिन ए सहजै प्राप्त हुन्छ, साथै यसमा रहेको रेसादार पदार्थले कब्जियत हटाउन मद्दत गर्छ। यसलाई धनियाँसँग पिसेर खानेहरू पनि छन्।

गाउँघरका औषधिका रूपमा मान पाएका तितेपाती, बेसार, अमलालाई अहिले हेलाँ गर्न थालिएको छ। तितेपाती औषधिको रूपमा जापान निर्यात गरिन्छ। अकुप्रेसर र परम्परागत चिनियाँ औषधिमा यसको प्रयोग पर्याप्त हुन्छ। सुकेको तितेपातीको धूवाँले लामखुट्टे नआउने पनि विश्वास गरिन्छ। तर, हामीलाई तितेपाती भनेकै तितो मात्रै लाग्यो। धेरै पौष्टिक तत्व पाइने सिस्नोको स्थिति पनि यस्तै छ।

रैथाने ज्ञानलाई आदर नगर्ने प्रवृत्ति झाङ्गिदो छ। कसैले यसबारे कुरा गरिहाले हामी पुरातनवादी भन्दै उडाउँछौं। परिणाम, मान्छेसँगै ज्ञानको स्रोत र सीप पनि छ।