गतिशील र समाधानउन्मुख संवादका लागि दोहा फोरम

-धर्मेन्द्र झा, दोहा (कतार), २१ मङ्सिर । विश्वव्यापी व्यापार, प्राविधिक विकास र कृत्रिम बौद्धिकताको रूपान्तरणकारी उदयलगायत विश्वका ज्वलन्त चुनौतीबारे बृहत् बहस गर्ने अपेक्षा गरिएको दोहा फोरम शनिबार सुरु भएको छ ।

विश्वका राष्ट्र प्रमुख, नीतिनिर्माता र विश्वव्यापी विशेषज्ञलाई एक गतिशील र समाधानउन्मुख संवादका लागि एकैठाउँमा भेला गर्ने उद्देश्यसहित आयोजना भएको दुईदिने सो सम्मेलनले बढ्दो भू–राजनीतिक तनाव र मानवीय आवश्यकताहरूको पृष्ठभूमिमा मञ्चलाई बहुपक्षीय संलग्नताका लागि एक सामयिक केन्द्रका रूपमा स्थापित गर्ने विश्वास गरिएको छ ।

कार्यसूचीमा समावेश मुख्य विषयमा गाजा सङ्कट, विश्वव्यापी स्वास्थ्य वित्त पोषण र सम्बद्ध राष्ट्रहरूले आवश्यक सेवाका लागि कोष जुटाउने जिम्मेवारीबारे बहस हुने आयोजकले बताएको छ । परिवर्तनशील राष्ट्रिय नीतिहरूको बीचमा विश्वव्यापी व्यापार मार्गहरूबारे पुनर्विचार गर्ने आवश्यकताबारे भेलामा गहन छलफल हुने अपेक्षा सहभागीले लिएका छन् ।

शनिबार सम्पन्न एक सत्रमा एआईको प्रत्यक्ष एवं अप्रत्यक्ष प्रभाव र अमेरिका–चीन सम्बन्धमा गहन छलफल भएको छ । अमेरिका–चीन विवादको तरङ्गले विश्वभरको व्यापार प्रवाह र आपूर्ति शृङ्खलालाई प्रभावित पारेको भए पनि हालै भएका सहमतिले वैश्विक आर्थिक गतिविधिलाई पुनःआकार दिइरहेका भनी खुसी व्यक्त गरिएको छ ।

जोर्डनको अल अल बैत विश्वविद्यालयको बिजनेस स्कुल फर क्वालिटीका एशोसिएट डिन डा ओमर ख्लेफ अल घराइबेहले पत्रकारसँगको दूरदर्शी विश्लेषणमा फोरमका एजेन्डा र यसको प्रभावबारे भने, “विश्व भू–राजनीतिक अस्तव्यस्तता, सुस्त आर्थिक वृद्धि, आथिक हिसाबले शक्तिसम्पन्न राष्ट्रहरूबीच देखिने गरेको उतारचढावबीच भइरहेको अन्तरराष्ट्रिय दोहा फोरम विश्व अर्थतन्त्रको सन्तुलन र सुदृढीकराणका पक्षमा ऐतिहासिक क्षणसहित कोशेढुङ्गा सावित हुने छ ।”

उनले ‘व्यापारको भविष्यको पुनःकल्पना अब सैद्धान्तिकमात्र नरही, यो लचिलोपन र अनुकूलनशीलताका लागि विश्वव्यापी आर्थिक संरचनालाई पुनःव्यवस्थापन गर्नु एक रणनीतिक आवश्यकता’ भएको बताए । एशोसिएट डिनले रेखीय नमुनाहरूबाट हटेर बढ्दो जोखिमहरूको सामना गर्न मञ्चको स्थापना गरिएको र उदयमान यो वैचारिक ढाँचालाई लचिलो विश्वव्यापीकरणका रूपमा वर्णन गरे ।

यो परिवर्तन महत्त्वपूर्ण भए पनि यसले बढ्दो संरक्षणवाद र विश्व शक्तिहरूद्वारा आपूर्ति शृङ्खलालाई रणनीतिक रूपमा प्रयोग गरिनुजस्ता वास्तविक चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ । उनले ‘यी गतिशीलताले विश्वव्यापी व्यापारको पुनर्गठनलाई कागजमा देखिनेभन्दा बढी जटिल बनाएको’ बताए ।

उनले भने, “लचिलो विश्वव्यापीकरण आपूर्ति शृङ्खलालाई विविधीकरण गर्ने, सीमित उत्पादन केन्द्रहरूमाथिको अत्यधिक निर्भरता घटाउने र महत्त्वपूर्ण उद्योगलाई चयन गरेर पुनःस्वदेशमा स्थापित गर्ने कुरामा निर्भर गर्दछ । यसले बजारको खुलापन र आर्थिक सुरक्षाबीच सन्तुलन कायम गर्ने नियामक सुधारको पनि माग गर्दछ ।”

यद्यपि, पछिल्लो समय तीव्र हुँदै गएका प्राविधिक लडाइँ र रणनीतिक प्रतिद्वन्द्विताले यी महत्वाकाङ्क्षालाई चुनौती दिइरहेको र यसले संवेदनशील क्षेत्रमा व्यापार नियमका लागि सहमति हुनबाट रोकिरहेको छ ।

प्रमुख थिङ्कट्याङ्क र विश्वव्यापी संस्थाहरूसँगको सहकार्यमा शनिबार भएको अर्को एक बहसमा अन्तरराष्ट्रिय आर्थिक सङ्कट, द्वन्द्व समाधान र दिगो शान्ति स्थापनामा क्षेत्रीय तथा विश्वव्यापी पात्रहरूको जिम्मेवारीबारे छलफल भएको छ ।

अन्तरराष्ट्रिय नीति अनुसन्धान केन्द्र, कोनराड एडेनौअर फाउन्डेसन र गल्फ अनुसन्धान केन्द्रसँगको सहआयोजनामा भएको सत्रले रणनीतिक अलगावको युगमा खाडी मुलुक र युरोपेली सङ्घ (इयु) सम्बन्धको बहस गरेको छ । यसमा परिवर्तनशील भू–राजनीतिक गतिशीलता र नवीकृत सहकार्यका अवसरहरूको मूल्याङ्कन गरिनेछ ।

फोरमले गेट्स फाउन्डेसनसँगको साझेदारीमा विश्वव्यापी स्वास्थ्य वित्त पोषणको अस्थिरतालाई पनि सम्बोधन गर्ने बताएको छ । जसमा घट्दो अन्तरराष्ट्रिय सहायताले हासिल गरेको प्रगतिलाई जोखिममा पार्ने अवस्थामा प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा प्रणालीहरूलाई सुदृढ पार्न नयाँ खोजबारे बहस भएको छ ।

कृत्रिम बौद्धिकतालाई दुईधारी तरबारका रूपमा चित्रण गरिएको समस्यालाई जेजु पिस इन्स्टिच्युटको सहकार्यमा हुने अर्को सत्रको बहसमा एआईको जिम्मेवार सैन्य प्रयोगमा केन्द्रित भएर यसको विस्तृत विश्लेषण गरिएको छ ।

‘सेन्टर फर चाइना एन्ड ग्लोबलाइजेसन’सँगको एक सत्रमा बदलिँदो विश्व व्यवस्थामा जोखिम र अवसरहरू, व्यापार, कूटनीति र शक्तिको पुनःसंरक्षणमा यसको प्रभावको मूल्याङ्कनसहित विकसित हुँदै गरेको अमेरिका–चीन सम्बन्धको अध्ययन र असरबारे बहस भएको थियो ।

विश्वका १६० भन्दा बढी मुलुकका छ हजार बढी सहभागी र करिब ५०० वक्ताले दोहा फोरमलाई अझ प्रभावशाली र गरिमामय बनाएको छ । विश्वव्यापी संवाद मञ्चका रूपमा फोरमले सहयोग, जवाफदेहिता र साझा प्रगतिलाई अगाडि बढाउँदै कूटनीतिलाई साझेदारीसँग जोड्न प्रयास गरेको छ ।

उद्घाटन समारोहमा कतारका प्रधानमन्त्री शेख मोहम्मद बिन अब्दुलरहमान बिन जस्सिम अल थानीले भने, “विश्वमञ्चमा कतारको भूमिका संवाद र मध्यस्थता कायम राख्न केन्द्रित छ । हामी कुनै पक्षको समर्थन नगरी, द्वन्द्व समाधान र मानवीय पीडा अन्त्यका लागि सहयोग गर्छौं ।” उहाँले गाजा र युक्रेनमा शान्ति स्थापनाको प्रयासमा कतारले सक्रिय भूमिका निर्वाह गरेको बताए ।

फोरमको अर्को एक सत्रले बिल एन्ड मेलिन्दा गेट्स फाउन्डेसनसँगको साझेदारीमा विश्वव्यापी स्वास्थ्य वित्त पोषणको अस्थिरताबारे छलफल गरेको थियो । त्यसक्रममा घट्दो अन्तरराष्ट्रिय सहायताले विश्वका स्वास्थ्य कार्यक्रमको प्रगतिलाई जोखिममा पार्ने अवस्था सृजना गरेकाले प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा प्रणालीलाई सुदृढ पार्न नयाँ संरचनाको खोजी गर्न जरूरी भएकामा जोड दिइएको थियो ।

दोहा फोरम २०२५ मा विश्वप्रसिद्ध उद्यमी र माइक्रोसफ्टका संस्थापक बिल गेट्सले पनि विश्वव्यापी स्वास्थ्य प्रणाली सुदृढ पार्न वित्तीय सहयोग र प्रविधिको प्रयोग आवश्यक रहेको बताए । उनले भने, “भविष्यका स्वास्थ्य चुनौती सामना गर्न हामीले सामूहिक प्रयास गर्नुपर्छ र प्रणालीगत सुधारमा ध्यान दिनुपर्छ ।”

कतारको अल–राया दैनिकले दोहा फोरम २०२५ को महत्त्वलाई विशेष रूपमा उजागर गर्दै यो फोरम अहिलेको संवेदनशील विश्व परिस्थितिमा अत्यधिक आवश्यक भएको टिप्पणी गरेको छ । “फोरमले राजनीतिक तनाव, मानवीय सङ्कट र तीव्र प्रविधि–परिवर्तनका बीच विश्वलाई न्यायपूर्ण दिशातर्फ अघि बढाउन योगदान गर्नेछ”, दैनिकले लेखेको छ ।

दोहा फोरमले कतारलाई केबल आयोजकमात्र नभई विश्वको भविष्य निर्माणमा सक्रिय साझेदारका रूपमा स्थापित गरेको छ । फोरममा आयोजित विभिन्न सत्रहरूमा मध्यस्थता, गाजा सङ्कट, विश्व स्वास्थ्यका लागि वित्तीय स्रोत, कृत्रिम बौद्धिकताको रणनीति र प्रमुख शक्तिहरूबीचको सम्बन्धजस्ता प्रमुख विषयलाई प्राथमिकता साथ उठाएको छ । यी छलफलहरूले दिगो, सन्तुलित र न्यायपूर्ण विश्व निर्माणका लागि व्यावहारिक समाधान खोज्नु अपरिहार्य रहेको सन्देश दिएको सहभागीहरूको भनाइ छ ।

दोहा फोरम २०२५ ले बहुपक्षीय कूटनीतिप्रतिको कतारको दृढ प्रतिबद्धता पुनःपुष्टि गरेको र विश्वका गम्भीर चुनौती समाधान गर्न संवाद र सहकार्यको बाटो सुदृढ बनाएको अल–रायाले जनाएको छ ।

सत्यको खोजीका लागि मिडिया शक्तिको भूमिका

अन्तरराष्ट्रिय मिडियासँगको सहकार्यमा ‘मिडियाको शक्ति र सत्यको खोज’ शीर्षकमा सम्पन्न अर्को एक महत्वपूर्ण छलफल कार्यक्रममा विश्वका विभिन्न देशका वरिष्ठ सञ्चारकर्मीको उल्लेख्य उपस्थिति थियो ।

स्काई न्यूजकी पत्रकार याल्दा हाकिमले सञ्चालन गरेको ‘प्यानल’ छलफल कार्यक्रममा विश्वमा देखिएका जल्दाबल्दा समस्या र समाधानका उपायलगायतका विषयमा घनीभूत छलफल भएको थियो । अमेरिकी राजनीतिक बहस कार्यक्रम टकर कार्लसन नेटवर्कका कार्यकारी प्रमुख र सहसंस्थापक नील पटेलले सहआयोजना गरेको उक्त कार्यक्रममा सहभागीहरूले गाजा क्षेत्रमा स्थलगत समाचार सङ्कलनमा खटिने पत्रकारहरूको सङ्घर्ष र साहसको स्वागत गरेका थिए ।

उनीहरूले स्मार्ट उपकरण र मोबाइल फोनमा विशेषगरी सामाजिक मिडिया प्लेटफर्महरूमा सधैँजसो प्रस्तुत हुने आधुनिक पत्रकारिताको अभ्यासमा नयाँ मिडियाको बढ्दो महत्त्वलाई पनि जोड दिए । यसले आधुनिक युगमा समाचार र सूचनाको प्रसारमा क्रान्ति ल्याएको र प्रविधिको विकाससँगै आमसञ्चारकर्मीहरू त्यसमा अभ्यस्त हुनुपर्नेमा जोड दिइएको थियो ।

वक्ताहरूले पत्रिका, रेडियो स्टेसन, समाचार एजेन्सी र टेलिभिजन नेटवर्कसहित परम्परागत मिडियाद्वारा उत्पादित समाचार सामग्रीको वितरण विस्तार र गति बढाउन यी प्लेटफर्महरूको महत्त्वमा जोड दिएका थिए ।

उनीहरूले केही आधुनिक मिडिया उपकरणहरूको नकारात्मक पक्षलाई पनि छलफलका विषयमा समावेश गरेका थिए । विशेषगरी अपुष्ट जानकारीको द्रुत प्रसार वा गलत वा भ्रामक सामग्री उत्पन्न गर्ने एआई प्रविधिहरूबारे पनि कार्यक्रममा विशेष रूपमा उठान गरिएको थियो ।

समापनका अवसरमा ‘प्यानलिस्ट’हरूले अविश्वसनीय, प्रमाणित स्रोतको अभाव भएका भ्रामक वा मनगढन्ते समाचारहरू फैलाउने मिडियाबाट जोगिन, सिर्जनशील र सार्थक पत्रकारितालाई प्राथमिकता दिन, सञ्चारकर्ममार्फत समाजको विकास र प्रगतिमा योगदान पुर्याउन र एआईको सदुपयोग गरी अझ परिष्कृत एवं जिम्मेवारपूर्ण पत्रकारिता गर्न आग्रह गरेका थिए ।