सनातन हिन्दू तथा बौद्ध धर्म

डा. गोविन्दशरण उपाध्याय ।

प्राचीनकालदेखि नै नेपालमा हिन्दू, जैन, बौद्ध तथा बोनहरू सहअस्तित्वमा रहेका छन् | वेदलाई अपौरुषेय हो भन्ने सैद्धान्तिक मतभिन्नता वाहेक बौद्ध तथा सनातनीहरूमा मतभेद छैन | नाकका आधारमा धार्मिकताको विभाजन गर्ने मोजेजका मानससन्तानहरू (इसाई, मुस्लिम, कम्युनिष्ट, पूँजीवादी)हरूको अपवित्र गठजोडले यी दुई सनातनीहरू बीचको सहकार्य र सहअस्तित्वमा खलल पुर्याउन ठूलो प्रयत्न गरिरहेका छन् | यसका लागि दूवै सनातनीहरूले निम्न वूँदाहरूमा ध्यान दिनुपर्छ |

हिन्दू तथा बौद्धमा समानता
(१) दूवैको स्रोत वेद हुन् |
(२) दूवैको जरोकिलो भारतवर्ष हो |
(३) दूवैले कर्म-सिद्धान्तमा विश्वास गर्छन्
(४) दूवैले पुनर्जन्ममा विश्वास गर्छन् |
(५) दुवैले संस्कारमा विश्वास गर्छन् |
(६) दूबैले अवतारवादमा विश्वास गर्छन् |
(७) दूवैले तपस्या, साधना, त्याग तथा करुणाबाट आध्यात्मिक शक्ति प्राप्त हुन्छ भन्ने तत्थ्यलाई आत्मसात् गर्छन् |
(८) दूवैले बहुदेववाद, देवीवादमा विश्वास गर्छन् |
(९) दुवैले एकअर्काको अस्तित्वप्रति सम्मान गर्छन् |
(१०) दूवैले प्राचीन ऋषिमुनिहरूको तपस्या तथा अस्तित्वप्रति विश्वास गर्छन् |
(११) हिन्दू र बौद्ध आन्तिरिकरूपमा अनेकौं उपसम्प्रदायहरूमा विभाजित छन् |
(१२) हिन्दू र बौद्ध दुवैका ग्रन्थहरू संस्कृत र पालिभाषामा छन् |
(१३) बौद्ध तथा हिन्दू दूवैले ॐकारलाई सर्वश्रेष्ठ मन्त्र मान्छन |
(१४) बौद्ध र हिन्दू दूवै समुदायले जन्मदेखि मृत्युसम्ममा कर्मकाण्ड गर्छन् |
(१५) नेपालमा हिन्दू र बौद्ध दुवैका आराधनास्थलरू साझा गर्छन् |
(१६) गणेश, भैरव र जीवित कुमारी हिन्दू तथा बौद्धका साझा देवीदेवता हुन् |
(१७) हिन्दू तथा बौद्ध धार्मिक श्रेष्ठताको निर्णय शास्त्रार्थ हो भन्ने विश्वास गर्छन् |
(१८) हिन्दू तथा बौद्ध दुवैले प्रत्यक्ष, अनुमान, उपमान तथा sशब्दलाई ज्ञानको प्रमाणिक आधार मान्छन् |
(१९) हिन्दूहरूझैँ बौद्धहरूमा पनि मांसाहार र शाकाहार दूवैको प्रचलन छ |
(२०) हिन्दूहरूले बुद्धलाई विष्णुको दशौँ अवतार मान्छन् भने बौद्धग्रन्थहरू हिन्दू देवीदेवताले बौद्धको आराधना गरेका थुप्रै प्रमाण छ |
(२१) दूवै धर्ममा ज्ञान, तप र साधनामा श्रेष्ट व्यक्तिलाई “आर्य” भनिएको छ | आर्यलाई जातिका रूपमा निराकरण गरिएको छ |
(२२) दूवैले पापपुण्य तथा स्वर्गनर्कमा विश्वास गर्छन् |
(२३) दूवैले संसारलाई क्षणिक तथ दुखको स्रोत मान्छन् |
(२४) हिन्दू र बौद्ध दूवैले मोक्ष (निर्वाण)लाई दुखको उन्मुक्ति मान्छन् |
(२५) हिन्दूले बौद्धको र बौद्धले हिन्दूको धार्मिक अस्तित्वलाई स्वीकार गर्छन् |

असमानताहरू
(१) हिन्दू र बौद्धको कर्मकाण्ड मिल्दैन |
(२) हिन्दूहरूले वेदलाई समस्त ज्ञानको स्रोत र अपौरुषेय मान्छन् तर बुद्धिस्टले मान्दैनन् |
(३) हिन्दूहरूले आत्माको अमरतामा विश्वास गर्छन् तर बुद्धिष्टले गर्दैनन् |
(४) बौद्धहरूले सर्वशक्तिमान ईश्वरको अस्तित्त्वमा विश्वास गर्दैनन् जवकि हिन्दूहरू गर्छन् |
(५) हिन्दूहरूले बुद्धिस्टहरूले बुद्धको आराधना गरेर मोक्ष प्राप्त गर्न सक्ने तत्थ्यमा विश्वास गर्छन् भने बौद्धहरूले बुद्ध-देशनाको अनुसरण नगरी कसैले पनि निर्वाण प्राप्त गर्न सक्दैन भन्ने मान्यता राख्छन् |

निष्कर्ष
हिन्दू तथा बौद्धहरू बीच धार्मिकमतभेदका तुलनामा सहअस्तित्वका आधारहरू अतिधेरै छन् | यो सबैले हिन्दू र बौद्धहरूको मतभेद सिद्धान्तसंग सम्बन्धित छ भन्ने प्रस्ट हुन्छ | एकेश्वरवाद, एक पुत्र वा दूतवाद र एउटा धार्मिक-पुस्तकमा विश्वास गर्ने मोजेजका मानसिक सन्तानहरूको प्रभावमा परेर नेपाल अर्थात् हिमवतखण्डका सहकर्मी हिन्दू, बौद्ध, जैन, बोनहरू बीच एकआपसमा फुटहालेर सगरमाथामा क्रस गाड्ने सपना देख्नेसंग सावधान र सुरक्षित रहौं | आफ्नो जरोकिलो अर्थात् हिन्दू बौद्ध जागरणको पथ न त्यागौं र धर्मनिरपेक्षताको भ्रममा पनि नपरौं |

जरो किलो प्रतिष्ठान नेपाल /Jarokilo pratishthan Nepal
हिन्दू-बाैध्द धार्मिक केन्द्र (hindu-bouddha religious centre)
हिन्दू युवा संयोजन नेपाल | Hindu Youth Movement.
सामाजिक संजालमा नेपालको आवाज: मौलिक जरोकिलो पार्टी।
हिन्दू जागरण रेडियाे
विश्वहिन्दू एकता महासंघ