परनिन्दा र परपीडन

-डा. रामकृष्ण तिमल्सेना ।

मानव सभ्यताको नैतिक र धार्मिक आधार वाणी र आचरण हो। वाणी सत्य, मधुर र हितकारी भए समाजमा शान्ति बस्छ; तर वाणी विष बनेर निस्किँदा व्यक्तिगत, पारिवारिक र सामाजिक सम्बन्ध नै नष्ट हुन्छ। हिन्दू शास्त्रहरूमा परनिन्दा (अरूको निन्दा गर्नु) र परपीडन (अरूलाई पीडा दिनु)लाई घोर पापका रूपमा चित्रित गरिएको छ। मनुस्मृतिले परनिन्दा सबैभन्दा ठूलो पाप हो भनेको छ भने महाभारतले निन्दाभन्दा ठूलो पाप अरू केही छैन भनेर चेतावनी दिएको छ। त्यस्तै, महाभारतकै शान्तिपर्वमा परपीडन सबैभन्दा नीच कार्य भएको र परहित सबैभन्दा ठूलो तपस्या भएको व्याख्या पाइन्छ। अन्यायपूर्वक अरूलाई पीडा दिने नरकमा जान्छ भन्ने शिक्षा मनुस्मृतिमा स्पष्ट छ। दार्शनिक आधारमा हेर्दा ‘आत्मवत् सर्वभूतेषु’ अर्थात् अरूलाई पनि आफूजस्तै सम्झनु नै धर्म हो भन्ने सूत्र नै यसको मूल आधार हो।

आजको डिजिटल युगमा वाणी र लेखनी केवल बोली र पत्रमै सीमित छैनन्; बरु सामाजिक सञ्जालमा लाइभ, कमेन्ट, स्टाटस वा भिडियोको रूपमा प्रकट हुन्छन्। जसरी शास्त्रीय दृष्टिमा परनिन्दा र परपीडन पापका रूपमा देखाइएका छन्, त्यसरी नै आधुनिक प्रविधिमा पनि ती नयाँ स्वरूपमा देखापरेका छन्। टिकटक, फेसबुक, युट्युब वा एक्स (ट्विटर)मा व्यंग्यात्मक भिडियो, झुटा कमेन्ट, व्यक्तिगत जीवनबारे अफवाह र चरित्रहत्या गर्ने सामग्री बढिरहेका छन्। राजनीतिज्ञहरूलाई निराधार आरोप लगाइन्छ, कलाकार र पत्रकारहरूलाई व्यक्तिगत जीवन प्रहारका अफवाहले घेरिन्छ, र फेक अकाउन्टमार्फत निन्दनीय सामग्री प्रसारित गरिन्छ। त्यस्तै, साइबर बुलिङ्ग, झुटा समाचार र मानसिक यातनाले किशोर किशोरीदेखि प्रौढसम्मलाई आत्महत्या जस्तो भयावह अवस्थासम्म धकेलेका घटना नेपाली समाजमा प्रशस्तै छन्।

नेपालको मुलुकी फौजदारी संहिता २०७४ अन्तर्गत मानहानि र साइबर अपराधलाई सजायको ब्यवस्था छ। जसरी धर्मशास्त्रले पाप भनेका छन् त्यस्तै आधुनिक कानुनले पनि अपराध मानेका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय दृष्टिले भारतमा आईटी एक्ट, युरोपमा GDPR, अमेरिकामा Defamation र Cyberbullying कानून, र जापानमा हालै लागू गरिएका डिजिटल चरित्रहत्या सम्बन्धी कडा नियमले पनि यही सन्देश दिन्छन्।

दार्शनिक विश्लेषणमा हेर्दा पूर्वीय दर्शनले कर्मफल सिद्धान्तद्वारा अरूलाई दिइएको पीडा भविष्यमा फर्कने बताउँछ; पाश्चात्य दर्शनमा ‘Golden Rule’ अर्थात् अरूसँग पनि आफूले चाहेजस्तो व्यवहार गर्नु भन्ने आदर्श छ, बौद्ध दृष्टिमा परनिन्दा सम्यक् वाणीको उल्लङ्घन हो भने परपीडन अहिंसाविपरीत छ, इस्लाम र क्रिश्चियन धर्मले झुटो आरोप र अरूलाई पीडा दिनु पाप र हराम मान्छन्। यसरी संसारका सबै सभ्यतामा परनिन्दा र परपीडन अस्वीकार्य रहेको स्पष्ट हुन्छ। यस विषयलाई १८ पुराणको सन्दर्भमा हेर्दा पनि एउटै मूल सूत्र भेटिन्छ, अरूलाई पीडा दिनु पाप हो, अरूको हित गर्नु धर्म हो। शिवपुराणदेखि भागवतपुराणसम्म, पद्मपुराणदेखि स्कन्दपुराणसम्म, पुराणहरूको साझा आवाज यही हो कि परपीडनले अधर्म बढाउँछ भने परोपकारले धर्मको स्थापनामा योगदान पुर्‍याउँछ। निष्कर्षमा शास्त्र र धर्मशास्त्र, दर्शन र कानुन, पूर्व र पश्चिम, सबैले एउटै सत्य उद्घाटन गरेका छन्, परनिन्दा र परपीडन आत्मा र समाजका शत्रु हुन्। १८ पुराणको साझा शिक्षा यही हो कि परपीडा पाप हो र परोपकार धर्म हो।